Kościół ewangelicki, mimo dotkliwych ran z okresu wojennego, zdołał się podźwignąć i rozpocząć organizację życia kościelnego na terenie Dolnego Śląska. Na czele utworzonej Diecezji Wrocławskiej stawali więźniowie obozów koncentracyjnych. Sytuacja Kościoła ewangelickiego bezpośrednio po wojnie była bardzo trudna. Ofiarna praca tych pierwszych, którzy przybyli na tereny Ziem Odzyskanych przyczyniła się do odbudowy polskiej tradycji ewangelickiej na tych ziemiach.
Pierwszym powojennym organizatorem polsko-ewangelickiego życia kościelnego na Dolnym Śląsku był ks. prof. dr hab. Wiktor Niemczyk. Urodził się 20. listopada 1898 roku w Bystrzycy na Zaolziu jako syn kierownika polskiej szkoły ludowej i organistki. Ukończył gimnazjum polskie w Cieszynie. Studia teologiczne ukończył na Wydziale Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego (UW). 16. listopada 1924 r. został ordynowany na księdza kościoła ewangelickiego. Po krótkim wikariacie w parafii cieszyńskiej objął stanowisko proboszcza w krakowskiej parafii ewangelicko-augsburskiej. W 1932 r. uzyskał stopień doktora teologii, a w 1937 uzyskał habilitację, po czym jako docent podjął wykłady na Wydziale Teologii Ewangelickiej UW. Po wybuchu drugiej wojny światowej zmuszony był do opuszczenia Krakowa. Schronił się w pobliskim Czernichowie jako nauczyciel i sekretarz miejscowej szkoły rolniczej. Po wojnie wrócił do swojej parafii. W maju 1945 r. jako pełnomocnik ds. Kościoła Ewangelickiego na Dolnym Śląsku przybył do Wrocławia. Znalazł się także w gronie Pierwszej Grupy Naukowo-Kulturalnej wraz z pierwszym rektorem Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej, prof. dr Stanisławem Kulczyńskim na czele, która 10 maja 1945 r. przybyła do Wrocławia. Brał czynny udział w pracy nad budową i organizacją Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej. W dniu 5. sierpnia 1945 r. w kościele Dworskim (obecnie Opatrzności Bożej) przy ulicy Karola 29 (obecnie Kazimierza Wielkiego) odprawił pierwsze polskie nabożeństwo ewangelickie w zburzonym, płonącym jeszcze i odzyskanym Wrocławiu. Pierwsze nabożeństwo komunijne odbyło się w budynku przy obecnej ulicy Kazimierza Wielkiego 29 (na II piętrze) 4 listopada 1945 r. o godz. 11.00. Pierwsza polska konfirmacja odbyła się 23. czerwca 1946 r. w kościele św. Elżbiety przy wrocławskim rynku. Z jego inicjatywy powstał w 1946 roku Polski Związek Młodzieży Ewangelickiej, którego pierwszym prezesem został Eryk Macura. Dzięki staraniom ks. Niemczyka 3. kwietnia 1946 r. szpital Betezda przekazany został polskiej parafii ewangelickiej. W 1946 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego i został kierownikiem katedry teologii systematycznej odradzającego się Wydziału Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1947 r. poświęcił się wyłącznie pracy naukowej. Studiował w Bazylei i Kopenhadze. Pochowany został w 1982 r. na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.
W lutym 1947 r. stanowisko pełnomocnika Konsystorza na Dolny Śląsk z siedzibą we Wrocławiu powierzono ks. Waldemarowi Pressowi, który pełnił dotąd funkcję proboszcza bydgoskiej parafii ewangelicko-augsburskiej. Następnie wybrano go na seniora Diecezji Wrocławskiej, której zorganizowanie było jego dziełem. Jednocześnie zarządzał parafiami we Wrocławiu, Strzegomiu, Świdnicy, Oleśnicy, Wołowie, Namysłowie ( z filią w Woskowicach), Oławie, Brzegu, lewinie Brzeskim (z filią w Skorogoszczu) i Karłowicach.
Ks. Waldemar Preiss urodził się 11. grudnia 1908 r. w Łodzi. W 1926 r. ukończył gimnazjum humanistyczne Bogumiła Brauna w Łodzi. Studia teologiczne ukończył na Wydziale Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. 8. marca 1931 r. ordynowany został na księdza kościoła ewangelickiego w kościele św. Trójcy w Warszawie, gdzie pozostał na prawie rocznym wikariacie. Później otrzymał nominację na administratora polskich parafii ewangelicko-augsburskich w Bydgoszczy, Torunie i Grudziądzu. Od 1934 ks. Preiss był redaktorem pisma „Przegląd Ewangelicki”, organu polskich ewangelików na Pomorzu i w Poznańskiem, wydawanego w Grudziądzu jako dwutygodnik. Ks. Waldemar Preiss odznaczał się wybitnymi zdolnościami organizacyjnymi, wielką pracowitością i wysokim poczuciem odpowiedzialności osobistej. Był także znakomitym kaznodzieją. Po wybuchu wojny był więziony od 6. grudnia 1939 r. w Bydgoszczy i Gdańsku, skąd przewieziono go początkowo do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, a później do Sachsenheusen-Oranienburga i w końcu 14. grudnia 1940 r. do Dachau.. W tym ostatnim obozie m.in. dokonywano na nim prób zaszczepiania malarii. Uwolniony został 3. kwietnia 1945 r., a w lipcu wrócił do Pabianic. Później powrócił do parafii w Bydgoszczy. Równocześnie powierzono mu funkcje pełnomocnika Konsystorza na Dolny Śląsk. Od lutego 1947 r. do marca 1952 r. pełnił funkcję seniora Diecezji Wrocławskiej. 30 listopada 1947 r. w czasie uroczystego nabożeństwa ks. Preiss dokonał aktu poświęcenia i przemianowania kościoła. Dawny kościół Dworski we Wrocławiu nazwano kościołem Opatrzności Bożej. Zręby organizacyjne Diecezji Wrocławskiej na obszarze Dolnego Śląska są w głównej mierze dziełem ofiarnej, mądrej, konsekwentnej pracy ks. Preissa. Ks. Ryszard Trenkler wspomina go jako człowieka cenionego, członka różnych gremiów ogólnokościelnych i ekumenicznych. Zawsze był pełen gotowości do pracy, pełen gorącej wiary w swego Pana, któremu z nadzwyczajną gorliwością zawsze służył, na każdym stanowisku, do końca. Od pierwszego powojennego synodu Polskiego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, który miał miejsce 29. czerwca 1950 r., był jego stałym członkiem, jak również członkiem i przewodniczącym komisji synodalnych. W 1959 r. stanął wobec możliwości objęcia urzędu biskupa, z godności tej zrezygnował jednak ze względu na pogarszający się stan zdrowia.
Po powrocie ks. Waldemara Preissa do Bydgoszczy nowym proboszczem wrocławskiej parafii zostaje wybrany ks. Gustaw Gerstenstein. Funkcję seniora Diecezji Wrocławskiej pełnił po odejściu ks. Preissa aż do roku 1958.
Ks. Gustaw Gerstenstien urodził się 23 lipca 1906 r. w Warszawie. Gimnazjum ukończył w Kaliszu, a studia teologiczne na Wydziale Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Ordynowany na księdza ewangelickiego został 16.marca 1930 r. przez ówczesnego Biskupa Kościoła Ewangelickiego, ks. bpa Juliusza Burschego. Roczny wikariat odbył w Krakowie, skąd przeniósł się na Górny Śląsk. Pracuje do 1936 r. jako katecheta. Silnie angażuje się w organizowanie i działalność polskiego Towarzystwa Ewangelickiego. Następnie pracował w parafii w Stawiszynie koło Kalisza. W okresie okupacji przebywa poza granicami Polski będąc żołnierzem i kapelanem wojskowym w Armii gen. Andersa. Po wojnie wraca z Włoch do Polski i pełni funkcję proboszcza w parafiach ewangelickich w Sosnowcu oraz Katowicach Szopienicach. Z dniem odejścia ks. Preissa z wrocławskiej Parafii, ks. Gerstenstein przybywa do Wrocławia obejmując stanowisko proboszcza we Wrocławiu, Wołowie i Oleśnicy. Pełni także obowiązki seniora Diecezji Wrocławskiej. Jak wspomina Eugenia Barylińska swoją serdecznością, dobrocią i optymizmem ujmował ludzi i zjednywał ich dla Chrystusa. Był dobrym kaznodzieją oraz jednym z najpracowitszych księży. Udzielił ogromnej ilości chrztów i ślubów. Uczył umiłowania świata i ludzi. Zmarł po trzynastu latach służby we Wrocławiu 24 marca 1964 roku.
Od 1958 roku funkcję zwierzchnika Diecezji Wrocławskiej pełnił ks. senior Waldemar Lucer.
Ks. Waldemar Lucer urodził się 4 grudnia 1906 roku w Kopydłowie. Studia teologiczne ukończył w Warszawie podobnie jak inni księża ewangeliccy na Uniwersytecie Warszawskim. 13 marca 1932 r. został ordynowany w Warszawie na księdza ewangelickiego przez swojego wielkiego nauczyciela ks. bpa Juliusza Burschego. Wikariat odbył w parafii w Rypinie, a po dwóch latach został administratorem w Chełmie Lubelskim, Kamieniu i Mościcach. Za swoje patriotyczne przekonania w chwili wybuchu wojny został aresztowany przez Gestapo. Początkowo był więziony na zamku w Lublinie. Potem wywieziony został do obozu koncentracyjnego w Dachau. Do końca wojny przebywał w obozie. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Lublina aby podjąć dzieło odbudowy parafii. Konsystorz Kościoła Ewangelickiego powierzył mu także odpowiedzialną funkcję organizatora parafii ewangelickich na Ziemiach Odzyskanych. W 1956 r. przeniósł się na stałe do Wałbrzycha, gdzie jako proboszcz pracował jednocześnie w Dzierżoniowie, Bielawie i Kamiennej Górze. W tym jednym z najtrudniejszych okresów dla Kościoła ewangelickiego zabezpieczał mienie kościelne, gromadził współwyznawców, organizował parafie.
Po 26 latach służby duszpasterskiej w parafiach województwa wałbrzyskiego, objął probostwo we Wrocławiu. 2 marca 1958 r. na Zgromadzeniu Diecezjalnym zostaje wybrany na Seniora Diecezji Wrocławskiej, której przewodził 21 lat aż do roku 1979. W tym czasie był bardzo zaangażowany w ekumeniczną działalność kościołów wrocławskich. Był współprzewodniczącym Komisji Mieszanej Polskiej Rady Ekumenicznej i Episkopatu Polski. 10 lat pełnił funkcję prezesa. Ks. Lucer sprowadził do Wrocławia ks. Ryszarda Bogusza bezpośrednio po studiach teologicznych. Następca ks. Lucera na stanowisku seniora Diecezji ks. bp Pośpiech tak wspomina swojego poprzednika: Niejedno sprawozdanie składane na zgromadzeniach diecezjalnych kończył słowami apostoła Pawła a tak bracia mili, bądźcie stali, niewzruszeni, zawsze pełni zapału dla pana, wierząc, że trud wasz nie jest daremny w Panu.
Po przejściu na emeryturę w 1979 r. przeniósł się z rodziną do Warszawy. 15 marca 1992 r. obchodził uroczyście w czasie nabożeństwa w warszawskim kościele św. Trójcy 60-lecie swojej ordynacji. Trzy dni później zmarł.
Po odejściu ks. W. Lucera na emeryturę, dotychczasowy jej konsenior – ks. Józef Pośpiech został wybrany na urząd Seniora Diecezji Wrocławskiej. Natomiast w roku 1991, po zmianach w prawie wewnętrznym Kościoła ewangelickiego, po ponownej elekcji, powierzono mu urząd pierwszego po wojnie Biskupa Diecezji, który to urząd piastował do 1994 roku. W tym czasie pełnił również funkcję zastępcy Biskupa Kościoła tj. zwierzchnika całego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce.
Ks. bp Józef Pośpiech urodził się 16 listopada 1930 r. we Wroninie (woj. opolskie). Lata szkolne spędził w Koźlu, gdzie w 1950 r. ukończył gimnazjum. Po ukończeniu studiów teologicznych został ordynowany na księdza ewangelickiego 11 lipca 1954 r. w Zabrzu, gdzie odbył dwuletni wikariat. Jako wikariusz diecezjalny odprawiał nabożeństwa w Nysie, Kędzierzynie i Zabrzu. Wiele czasu poświęcił pracy z młodzieżą. Wiosną 1956 r. na krótko objął administrację parafii w Sompolnie, a w sierpniu tegoż roku został skierowany do Wałbrzycha, gdzie powierzono mu opiekę duszpasterską nad licznymi zborami niemieckimi, czynnymi wówczas na terenie Dolnego Śląska.
W 1971 r. mianowany został administratorem wałbrzyskiej parafii, a w 1972 r. wybrany na konseniora czyli zastępcę zwierzchnika Diecezji Wrocławskiej oraz na członka Synodu Kościoła. W 1976 r. przeniósł się do Zielonej Góry, gdzie dwa lata później został pierwszym powojennym proboszczem. Od 1980 r. przez niemal 15 lat pełnił funkcję zwierzchnika Diecezji Wrocławskiej, początkowo jako senior, następnie jako biskup do roku 1994. Na zasłużony odpoczynek ks. bp Józef Pośpiech przeszedł dnia 25 czerwca 1994 roku po prawie 40-letniej służbie dla Kościoła.
4 czerwca 1994 r. zebrał się na IV sesji I Synod diecezji Wrocławskiej. Synod zwołano, aby wybrać nowego biskupa diecezjalnego, gdyż biskup Józef Pośpiech ze względu na stan zdrowia przeszedł na wcześniejszą emeryturę. Synod odbył się w Jeleniej Górze. Składając ostatnie sprawozdanie biskup powiedział: po 40 latach kościelnej służby – z tego 38 lat w Diecezji Wrocławskiej – w związku ze stanem zdrowia, który nie pozwala mi należycie wypełniać obowiązków wynikających z powierzonych mi przez Kościół funkcji na różnych odcinkach życia kościelnego, postanowiłem przejść na wcześniejszą emeryturę z dniem 30.06.1994. … Pragnę podziękować serdecznie wszystkim delegatom za wieloletnią, zgodną współpracę na każdym polu służby dla dobra naszej diecezji. Życzę wam, radom parafialnym i wiernym w parafiach wiele błogosławieństwa Bożego, dużo radości i mądrości w Duchu Świętym w dalszej służbie dla dobra naszego Kościoła.
Kandydatem na nowego biskupa diecezjalnego był ks. Ryszard Bogusz z Wrocławia. On też wybrany został na ten urząd. Introdukcja ks. Ryszarda Bogusza na Biskupa Diecezji Wrocławskiej miała miejsce 1 października 1994 r. we Wrocławiu w ewangelickim kościele Opatrzności Bożej przy ulicy Kazimierza Wielkiego 29.
Opracował: ks. Cezary Królewicz
Related Images:
W niedzielę 19 grudnia 2010 roku, w 10 rocznicę otwarcia i rekonsekracji kościoła poewangelickiego w Bukówku k. Środy Śląskiej, odbyło się uroczyste nabożeństwo ekumeniczne, w którym wzięli udział wierni i duchowni kościołów: rzymskokatolickiego, ewangelicko-augsburskiego oraz prawosławnego. Przed dziesięciu laty z inicjatywy mieszkańców Bukówka oraz byłego proboszcza ks. Józefa Melera został odbudowany dawny kościół ewangelicki Świętej Trójcy. Pierwotnie miał pełnić rolę domu przedpogrzebowego, jednak lokalna społeczność postanowiła powołać w tym miejscu „Ekumeniczne Sanktuarium”, a jego ponownego poświęcenia dokonali wtedy: bp Edward Janiak z kościoła rzymskokatolickiego, bp Jan Szarek oraz bp Ryszard Bogusz z kościoła ewangelickiego, abp Jeremiasz z kościoła prawosławnego i bp Wiesław Skołucki z kościoła polsko-katolickiego.
Rozpoczęta przed ośmiu laty w Legnicy dzięki staraniom ówczesnego legnickiego proboszcza ks. Cezarego Królewicza tradycja organizowania wspólnych spotkań adwentowych Parafii Ewangelickich z terenu Dolnego Śląska zgromadziła wiernych z terenu południowej części Diecezji Wrocławskiej. Adwentówka znów odbyła się w Legnicy. Mimo wielu przeciwności związanych z bardzo trudnymi warunkami atmosferycznymi i zaśnieżonymi drogami ewangelicy z Głogowa, Chojnowa, Legnicy, Jawora, Świdnicy i Wałbrzycha oraz wielu innych miejscowości wraz ze swoimi duszpasterzami dotarli do legnickiego kościoła. Wspólna modlitwa, refleksja adwentowa, śpiew oraz życzenia świąteczno-noworoczne wypełniły czas tego spotkania. Legnicka Parafia Ewangelicka jako gospodarz tegorocznego spotkania zapraszając do siebie mogła ponownie przekonać o swojej gościnności i otwartości. 
Długo oczekiwana wizyta ambasadora Szwecji w Kościele Pokoju rozpoczęła się uroczystym śniadaniem w Cafe 7. Do stołu wraz z przedstawicielem Królestwa Szwecji zasiedli gospodarze świątyni: ks. proboszcz Waldemar Pytel oraz Bożena Pytel, a także zaproszeni goście: Wojciech Murdzek, prezydent miasta, Zygmunt Worsa, starosta świdnicki oraz Ryszard Wawryniewicz, wicestarosta świdnicki.
W ostatnie dni października, już po raz drugi we Wrocławiu, odbyły się Dni Reformacji zorganizowane wspólnie przez parafię luterańską Opatrzności Bożej, Ewangelikalną Wyższą Szkołę Teologiczną oraz Społeczność Chrześcijańską. W programie znalazły się m.in. nabożeństwo reformacyjne z udziałem przedstawicieli kościołów i wspólnot protestanckich, koncert hip-hopowy w wykonaniu zespołu Mocsquad i Mc Kola oraz wzruszający film Sophie Scholl – ostatnie dni. Główną uroczystością II Dni Reformacji było jednak osłonięcie popiersia Dietricha Bonhoeffera w we wrocławskim ratuszu, w Galerii Sławnych Wrocławian. 
Wrocławskie Dni Reformacji swą ideą nawiązują do początków Reformacji w mieście. A dotarła ona tu bardzo wcześnie. Już 21 października 1523, zaledwie 6 lat po Reformacji Marcina Lutra, odbyło się pierwsze nabożeństwo ewangelickie we wrocławskim kościele Marii Magdaleny, które poprowadził ks. dr Jan Hess. W krótkim czasie Wrocław stał się miastem w przeważającej części ewangelickim. To, co było znaczące w owych pierwszych dniach Reformacji wrocławskiej, poza całą sferą doktrynalną, to troska o drugiego człowieka tak w wymiarze edukacji, opieki medycznej, jak i działalności charytatywnej. Mieszkańcy Wrocławia, w tym duchowni, przechodzący na luteranizm niejednokrotnie sprzedawali swoje szaty liturgiczne i klejnoty, a uzyskane środki finansowe przeznaczali na pomoc biednym, bezdomnym, chorym, pozbawionym opieki. Zbudowano m.in. szpital i szereg przytułków, założono szkoły publiczne, ufundowano stypendia dla biednych, ale zdolnych uczniów. Było to świadectwo wiary, która obok doktryny powinna być codziennością życia człowieka. 
