Historia i opis.
Konflikt pomiędzy śląską społecznością laicką, a duchowieństwem narastał od XV w. Następstwem jego był już „przedreformacyjny”, zawarty 03.02.1504 r. tzw. Układ Kolowrata (m.in. beneficja kościelne tylko dla Ślązaków, kary kościelne tylko dla winnych, a nie całych społeczności, zakaz stosowania klątwy i interdyktu wobec dłużników zalegających z dziesięciną, zakaz wyszynku wina i ograniczenie działalności rzemieślniczej przez kościół, zezwolenie na pobieranie przez władze świeckie podatku krajowego od poddanych kościelnych). 8 lat później w mieście było 40 kościołów i 11 klasztorów, a co piąty mieszkaniec był duchownym. We Wrocławiu wielką rolę w rozpowszechnieniu idei Reformacji miało rozpowszechnienie druku. Już w 1519 r. w mieście znajdował się nie tylko komplet ważniejszych dzieł Lutra, lecz zaczęto (Adam Dyon, nieco później również Kaspar Lybisch) je na miejscu powielać. W ten sposób łatwo mogły stać się przedmiotem powszechnejm dyskusji toczonych również w najważniejszym miejskim klubie – ratuszowej Piwnicy Świdnickiej. Nie bez znaczenia była mieszczańska młodzież, często studiująca w Wittemberdze lub Lipsku (jak Hans Metzler, który pod wpływem dysputy M. Lutra z Eckiem w Lipsku stanął po stronie Lutra, a później został jedną z najważniejszych osób we władzach miasta), która po powrocie do Wrocławia dzieliła się swymi poglądami. Pierwsze nabożeństwo zgodne z Nową Nauką wygłosił w kościele p.w. Marii Magdaleny proboszcz Jan Hess (Heß, Hesse), sekretarz światłego biskupa Jana Turzona. Miało to miejsce w dniu 21 października 1523 r. Nieco ponad rok później kaznodzieją Dobrej Nowiny w kościele p.w. św. Elżbiety zostaje wrocławianin Ambroży Moiban), a po nim Reformacja w innych kościołach wrocławskich. Mimo iż Wrocław pozostawał siedzibą biskupią, większość mieszkańców przyjęła luteranizm. Doszło nawet do tego, że w dniu 31.01.1526 r. protestancka rada miejska zakazała wykładania Słowa Bożego osobom uznanym przez nią za niepowołane do tego. O stopieniu się władzy świeckiej z religijną w świadomości rady miejskiej, jak również o przekonaniu o jej apostolskiej roli świadczy chociażby wystawiany niegdyś w Ratuszu (obecnie zaginiony) obraz „Ostatnia wieczerza” z 1537 r. – skupieni w Wieczerniku pod postaciami apostołów członkowie ówczesnej rady miejskiej, przy czym nad głowami namalowanych osób zapisano ich prawdziwe nazwiska. Wyrazem nowych dążeń ludu, jego nowej świadomości religijnej i wyznaniowej było m.in. założenie we Wrocławiu szpitala „Wszystkich Świętych” oraz zorganizowanie na szeroką skalę opieki społecznej. Cechą charakterystyczna śląskiej reformacji było powolne rozwiązywanie związków z Kościołem katolickim i biskupem, którego władzę uznawano powszechnie do połowy XVI w., a w wielu kościołach ewangelickich do jego końca oraz powolność i ostrożność we wprowadzaniu zmian w liturgii i kulcie – zachowano osobistą spowiedź, stroje kapłańskie, egzorcyzmy w czasie sakramentu chrztu, klękanie przy wymienianiu imienia Jezus, obchodzono wiele katolickich świąt, w tym ku czci NMP. Ogłoszony w 1528 r. „Porządek szkolny i kościelny” zabraniał odbywania cichych mszy, znosił czczenie obrazów, procesje z Najświętszym Sakramentem, anniversaria, modlitwy do świętych, święconą wodę i posty oraz celibat duchownych, ale reszta nabożeństwa pozostawiał w katolickim rycie. W 1542 r. ukazał się „Kanon mszalny” Moibana – przestano rozdawać komunikanty. Właściwy porządek kościelny, normujący istnienie nowego Kościoła, ogłoszono we Wrocławiu dopiero w 1557 r., tzn. już po otrzymaniu zgody królewskiej na stosowanie zasad pokoju augsburskiego na Śląsku.
Wrocław był wyjątkowym miastem, w którym przez kilka stuleci utrzymywała się równowaga ewangelików i katolików. Pierwsza faza kontrreformacji prowadzona na Śląsku po 1580 r. we Wrocławiu nie przyniosła spodziewanych rezultatów, gdyż protestantom często sprzyjali biskupi. Kolejne, w czasie i po wojnie trzydziestoletniej też nie, gdyż miasto nie podlegało bezpośrednio ultrakatolickiej władzy cesarskiej.Rekatolizacja prowadzona przez jezuitów w innych rejonach bardzo skutecznie we Wrocławiu przypadła na okres, gdy ewangelicy mieli już zapewnione pełne prawa. Znaczenie wrocławskiego ośrodka ewangelicyzmu podnosiły szkoły o wysokim poziomie nauczania, a od 1811 r. przeniesiony tutaj z Frankfurtu nad Odrą, protestancki uniwersytet. Od 1741 r. w mieście znajdowała się siedziba Nadkonsystorza, a od 1829 roku – Generalnego Superintendenta (potem biskupa). Dlatego zarówno wg szacunków z ok. 1550 r. jak i 1740 stosunek protestantów do katolików wynosił 1:1. Po zajęciu Śląska przez Prusy liczba prostestantów nieznacznie wzrosła, a stosunek protestantów do katolików był jak 3:2.
Po II wojnie światowej protestanci korzystali z kilku kościołów, z których pozostał im jedynie dawny Kościół Dworski, przemianowany 30.11.1947 roku na Opatrzności Bożej.
W odróżnieniu od luteran odprawiających swoje nabożeństwa od 1523 r., członkowie Koscioła Ewangelicko – Reformowanego (kalwińskiego) zezwolenie na publiczne odprawianie nabozeństw otrzymali dopiero w sierpniu 1742 roku. Wcześniej odbywały się one w kaplicy urządzonej w prywatnym mieszkaniu, jako że kościoła tego wyznania nie było jeszcze wówczas we Wrocławiu. W tymże roku zbór ewangelicko-reformowany otrzymał budynek Generalnego Urzędu Podatkowego, którego lewe skrzydło postanowiono przystosować w sposób umożliwiający odprawianie nabożeństw. Budowę kościoła rozpoczęto w 1746 r. Gdy nowy kościół był już niemal gotowy 21.06.1749 r. zniszczyła go eksplozja pobliskiej przy dawnej ul. Wałowej (obecnie P. Włodkowica).
Późnobarokowy, orientowany z południa na północ kościół o wymiarach 30 m długości i 17,5 m szerokości jest jedną z dwóch świątyń wzniesionych w mieście w XVII w. (drugim jest kościół Bonifratrów p.w. Św. Trójcy). Poświęcenie nowego, wybudowanego prawdopodobnie według planów Friedricha Arnolda i Johanna Boumanna Starzego, kościoła odbyło się 27.10.1750 roku. W 1830 roku z okazji 300-lecia Konfesji Augsburskiej kościół został nazwany Dworskim.
W odróżnieniu od luteran odprawiających swoje nabożeństwa od 1523 r., członkowie Koscioła Ewangelicko – Reformowanego (kalwińskiego) zezwolenie na publiczne odprawianie nabozeństw otrzymali dopiero w sierpniu 1742 roku. Wcześniej odbywały się one w kaplicy urządzonej w prywatnym mieszkaniu, jako że kościoła tego wyznania nie było jeszcze wówczas we Wrocławiu. W tymże roku zbór ewangelicko-reformowany otrzymał budynek Generalnego Urzędu Podatkowego, którego lewe skrzydło postanowiono przystosować w sposób umożliwiający odprawianie nabożeństw. Budowę kościoła rozpoczęto w 1746 r. Gdy nowy kościół był już niemal gotowy 21.06.1749 r. zniszczyła go eksplozja pobliskiej przy dawnej ul. Wałowej (obecnie P. Włodkowica).
Późnobarokowy, orientowany z południa na północ kościół o wymiarach 30 m długości i 17,5 m szerokości jest jedną z dwóch świątyń wzniesionych w mieście w XVII w. (drugim jest kościół Bonifratrów p.w. Św. Trójcy). Poświęcenie nowego, wybudowanego prawdopodobnie według planów Friedricha Arnolda i Johanna Boumanna Starzego, kościoła odbyło się 27.10.1750 roku. W 1830 roku z okazji 300-lecia Konfesji Augsburskiej kościół został nazwany Dworskim.
Uderzająca jest biel ścian i wyposażenia podkreślona matowym światłem dość dużych okien i złoceniami obramień płycizn parapetów empor, fragmentów prospektu organowego przyciągającej wzrok ołtarzo-ambony. Dla zwiedzających przyzwyczajonych do do bogatego, kapiącego kolorem, a wyposażenia i stosunkowo ciemnego oświetlenia kościołów katolickich w pierwszym momencie kościół ten czyni wrażenie oschłego, wręcz przesadnie oszczędnego i surowego. Surowość jest w pełni zamierzona – J.Kalvin, przywódca pierwotnych właścicieli tego Domu Modlitwy obce było symboliczne pojmowanie budowli sakralnej. Kościół był budowany tylko jako miejsce dla modlitwy i wspólnych zgromadzeń zboru, a jako taki miał charakter wyłącznie charakter funkcjonalny, bez magicznej świętości. Jedyną i najcenniejszą ozdobą kościoła był człowiek widziany jako opoka chrześcijaństwa i jego wartości moralne: skromność, pobożność, wstrzemięźliwość i pracowitość. Cała uwaga zgromadzonych wiernych powinna być skupiona na ołtarzo-ambonie i modlitwie. Dzisiejsze, 'wyciszone’ wnętrze, monotonia powierzchni ścian i sklepienia jest wyrazem hołdu obecnych właścicieli względem kalwińskich twórców kościoła.
Jednonawowa sala nakryta jest pozornym sklepieniem sferycznym. Unikatową cechą wnętrza są wypełniające prostokątną salę dwie kondygnacje empor, przerwanych jedynie w miejscu ambony-ołtarza, wykreślają owalną nawę. W czasach powstania świątyni było rozwiązaniem wielce nowatorskie. Na empory prowadzą schody zlokalizowane w czterech rogach kościoła. Na ambonę prowadzą schody z zakrystii. Na parterze ustawiono 12 podwójnych rzędów ławek, co wraz z miejscami na emporach daje 1000 miejsc siedzących.
Na wprost wejścia, po południowej stronie kościoła znajduje się najokazalszy element świątyni – ołtarzo-ambona (widoczna na zdjęciu po lewej stronie). Kazalnica o kształcie kielicha została ustawiona bezpośrednio ponad ustawioną na podeście prostopadłościenną mensą około 1750 roku. Jej kosz ozdobiony jest bardzo delikatnym, złoconym ornamentem złożonym z kwiatków róży, zaś baldachim zwieńczony został wazą z rokokowymi grzebieniami. Za amboną znajduje się niewielkie pomieszczenie zakrystii, do którego prowadzi osobne wejście z zewnątrz.
Centralne usytuowanie ambony odzwierciedla znaczenie, jakie reformowani przykładają do kazania – nośnika wielu wartości moralnych i dydaktycznych. Dominującą pozycję ambona zdobyła w II połowie XVIII w. w związku ze zmianami w liturgicznym kształcie religii – nabożeństwo ograniczało się niejednokrotnie do kazania (w czasach Oświecenia przyjmowało ono postać naukowego wykładu).
Po przejęciu kościoła przez Parafię Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP jego wyposażenie zostało uzupełnione o przywiezioną z Wałbrzycha neobarokową chrzcielnicę (w dawnym kościele stałej chrzcielnicy nie było) ustawioną niedaleko ołtarza (zdjęcie po prawej). XIX wieczna chrzcielnica na trzonie i czaszy zdobiona jest płaskorzeźbionymi głowami i torsami aniołków. Misę ufundowała w 1876 roku rodzina Gossow-Reinhart z Żernik dla nie istniejącego już kościoła Salwatora (na jego miejscu zbudowany został obecny dworzec autobusowy).
Po stronie północnej znajduje się wspaniały prospekt organowy, z typową dla czasów rokoka architekturą, z wklęsłowypukłą finezyjną linią konturów oraz wyraźnie opuszczoną częścią prospektu. Skrajne wieże piszczałkowe wieńczy i flankuje bogata ornamentyka (roccaile oraz kratka regencyjna). Na osi, ponad wieżą środkową zostało mocno wyeksponowane Oko Opatrzności w promienistej glorii. Prospekt ten umieszczono na drugiej kondygnacji empor już w 1752 roku. Instrument wykonał organmistrz Johan Gottlieb Wilhelm Scheffler. Przez następne 1,5 wieku organy były wielokrotnie naprawiane. W latach 1917÷1922 bawarska firma G.F. Steinmayer zdemontowała stare piszczałki i w zabytkowym prospekcie umieszczono nowy instrument. W latach 1989÷1991 starannie odnowiono bogatą oprawę snycerską instrumentu. Znakomita akustyka kościoła oraz fakt że te wspaniałe organy uważane są obecnie za najpiękniej brzmiące ze wszystkich zachowanych we Wrocławiu sprawiły, że w ostatnich latach corocznie odbywają się tutaj koncerty i festiwale muzyczne spośród których nie sposób nie wymienić Wrocławskiego Lata Organowego i Wratislavia Cantans.
Wnętrze kościoła wielokrotnie było poddawane gruntownym zabiegom renowacyjno-porządkowym. Po raz pierwszy z okazji 100-lecia kościoła w 1850 r., kiedy to odnowiono i poszerzono o 15 cm schody wewnętrzne, bardziej racjonalnie urządzono miejsca siedzace na emporach (zamiast lóż ustawiono półkoliste rzędy ławek), pomalowano kościół na kolor biały z czerwonym nalotem, zaś części drewniane białą farbą olejną, wymieniono zewnętrzne schody piaskowcowe na trwalsze granitowe. Podczas remontu w 1928 roku: w części północnej ustawiono dwie pary kolumn doryckich poprawiających stabilność pierwszej kondygnacji empor, oczyszczono zewnętrzne części piaskowcowe, dach wieży pokryto miedzią, a front kościoła pomalowano jasnożółtą farbą. W 1922 r. przybyły nowe organy. W czasie II wojny światowej budowla została zniszczona zaledwie w 10% (głownie okna i poszycie dachu). Ostatni remont (generalny) przeprowadzono w latach 1999÷2000 roku. Zaowocował on m.in. odkryciem trzech pamiątkowych płyt epitafijnych: dwie z nich upamiętniają poległych na frontach I wojny światowej, najstarsza (po lewej) poległych w okresie wojen napoleońskich.
Okazała pięciokondygnacyjna wieża z zegarem (po prawej), pokryta obecnie prostym namiotowym dachem miedzianym o kształcie czworbocznego ostrosłupa, wtopiona w fasadę lekko wystaje z frontowej linii murów tworząc ryzalit o wklęsłych narożach. Zwieńczona jest krzyżem metalowym. Zarówno wieża, jak i reszta frontonu podzielone są pilastrami z kompozytowymi głowicami. Narożniki wieży i całej budowli zostały zaokrąglone. Zarówno narożniki jak i cała dolna część budynku została wyróżniona równoległymi pasami boniowania.
Szerokie granitowe schody prowadzą do wejścia głównego (po lewej) zamykanego oryginalnymi drzwiami drewnianymi zdobionymi ornamentem rokokowym. Nad piaskowcowym portalem znajduje się rzeźbiony w piaskowcu relief przedstawiający w orła trzymającego dziobie wieniec laurowy, a w szponach gałązkę palmową. Nad archiwoltą portalu, po bokach znajdują się dwa, również piaskowcowe wazony.Welcome to WordPress. This is your first post. Edit or delete it, then start blogging!Welcome to WordPress. This is your first post. Edit or delete it, then start blogging!
Related Images:
